Η έρημος του πραγματικού και στην έρευνα.
Το Νήμα Επιστήμες επιστρέφει με την ανασκόπηση του Ιανουαρίου, λίγα λόγια για τους σεισμούς στο Αιγαίο και πολύ περισσότερα για την επιστήμη στον καιρό του Τραμπ.
Ο στραγγαλισμός της βασικής και εφαρμοσμένης έρευνας στις ΗΠΑ — η επιστήμη στη διαμάχη Δύσης και Κίνας — ορισμένα καλά νέα του 2024 (για να σπάει η μονοτονία) — Τεχνητή νοημοσύνη στον καιρό του DeepSeek — Κλίμα στον καιρό του Trump.
Για τους σεισμούς στο Αιγαίο
Η σεισμική δραστηριότητα στα βορειοανατολικά της Σαντορίνης έχει αναλυθεί διεξοδικότατα στα δελτία ειδήσεων τηλεόρασης και ραδιοφώνου, οπότε θα περιοριστούμε σε λίγες βασικές πληροφορίες. Το παράξενο με τη συγκεκριμένη σεισμική δραστηριότητα είναι ότι δεν ακολουθεί το συνηθισμένο μοτίβο ενός μεγάλου σεισμού με πολλούς μικρότερους μετασεισμούς, ενώ αυτό που τροφοδοτεί τον δικαιολογημένο φόβο κατοίκων και αρχών είναι η εγγύτητα με τα ηφαίστεια της Σαντορίνης και του Κολούμπο (στα βορεια-βορειοανατολικά της Σαντορίνης). Οι σεισμολόγοι δείχνουν να συμφωνούν ότι η σεισμική δραστηριότητα δεν είναι αποτέλεσμα μαγματικών κινήσεων (γιατί δεν συνοδεύεται από σημαντική παραμόρφωση του εδάφους και δεν συμβαίνει στις υπάρχουσες καλδέρες). Όλα δείχνουν πως πρόκειται για μια ακολουθία σεισμών που προέρχονται από μια σειρά παράλληλων ρηγμάτων στην περιοχή ανάμεσα στη Σαντορίνη και την Αμοργό, τα οποία φαίνονται μέχρι και στο google maps, σαν πιο σκοτεινές μπλε γραμμές στη θάλασσα. Ένα απ’αυτά τα ρήγματα διαμορφώνει το ανάγλυφο της νοτιοανατολικής ακτής της Αμοργού. Στο παρακάτω γράφημα φαίνεται πώς η ακολουθία των σεισμών στο χρόνο κινείται μπρος πίσω στη διεύθυνση του ρήγματος, με σχεδόν γραμμικό τρόπο:
Τα ρήγματα αυτά είναι αποτέλεσμα της σύνθετης κίνησης των τεκτονικών πλακών στην περιοχή: η πλάκα της Αφρικής βυθίζεται κάτω από την Κρήτη με κλίση που αυξάνεται συνεχώς, κάτι που τραβάει την πλάκα του Αιγαίου προς τα νότια διανοίγοντας ρήγματα.
Η ακολουθία σεισμών χωρίς κύριο σεισμό, που περιγράφεται με τον όρο Earthquake Swarms, είναι σχετικά σπάνια αλλά όχι εντελώς καινοφανής. Παρόμοια ακολουθία παρατηρήθηκε π.χ. το 2017 στο Idaho του Wyoming, που ταρακουνιόταν για δυο συνεχείς εβδομάδες με σεισμούς παρόμοιου μεγέθους, χωρίς κάτι εντυπωσιακό να συμβεί. Μια εξήγηση του φαινομένου είναι ότι η κίνηση του ρήγματος δημιουργεί χώρο που καλύπτεται από υγρό (νερό συνήθως) το οποίο πιέζει και δημιουργεί περισσότερο κενό χώρο που καλύπτεται από υγρό κ.ο.κ. και σε κάθε διάνοιξη εκλύεται ενέργεια με τη μορφή σεισμικής δόνησης.
Δείτε ακόμα:
Μια λεπτομερή ανάλυση του φαινομένου με απλά λόγια αλλά εξαιρετικούς χάρτες από τον καθηγητή γεωλογίας Shawn Wilsey, που διατηρεί το κανάλι Geology Explained στο YouTube
Η Μαργαρίτα Σέγκου, διευθύντρια ερευνών στην Βρετανική Γεωλογική Υπηρεσία (και παγκοσμίου φήμης σεισμολόγος που έχει μελετήσει κάθε μεγάλο σεισμό που έγινε τα τελευταία 35 χρόνια, κατά την Βασιλική Ακαδημία Αστρονομίας), χρησιμοποιεί αλγόριθμους Τεχνητής Νοημοσύνης για να ανιχνεύει καλύτερα τις σεισμικές δονήσεις, ιδιαίτερα τις μικρότερου μεγέθους, με βάση τα καταγεγραμμένα δεδομένα, μέθοδος που βελτιώνει κατά πολύ την ανάλυση σε φαινόμενα σαν αυτό της Σαντορίνης. Δείτε και την πρόσφατη συνέντευξή της στην Καθημερινή.
Δημόσια, ανεξάρτητη, βασική έρευνα στις ΗΠΑ: η μεγάλη αποδόμηση
Η καταιγίδα Trump σαρώνει τα πανεπιστήμια και τα ερευνητικά ιδρύματα στις ΗΠΑ. Η κυβέρνηση επιτίθεται ανοιχτά, μέσω του κρατικού μηχανισμού, σε συγκεκριμένες κοινωνικές ομάδες και ερευνητικούς κλάδους. Ο στραγγαλισμός του συστήματος χρηματοδότησης επιχειρεί να καταστρέψει το μοντέλο έρευνας που ισχύει στις ΗΠΑ από τον Β' παγκόσμιο πόλεμο και μετά: τα μεγάλα, πολιτικώς ανεξάρτητα, πανεπιστημιακά ιδρύματα βασικής έρευνας. Το προσωρινό (;) πάγωμα των πόρων του εθνικού οργανισμού υγείας (NIH) που σχετίζονται με το σύστημα απονομής χρηματοδότησης αλλά και η περικοπή κονδυλίων σχετικών με την υλικοτεχνική υποδομή των εργαστηρίων, το οποίο κάποια δικαστήρια προσπαθούν να αποκρούσουν, είναι μόνο η αρχή. Οι ακόμα σοβαρότερες φήμες μιλάνε για περικοπή ολόκληρου του προϋπολογισμού του National Science Foundation, του οργάνου που χρηματοδοτεί ολόκληρη την έρευνα στα αμερικανικά πανεπιστήμια, από 9 δις το χρόνο σε 3 δις το χρόνο. Κάτι τέτοιο σε βάθος χρόνου θα διαλύσει την αμερικανική έρευνα, που ήδη υποφέρει από χρόνιες περικοπές, και θα επιφέρει τεκτονικούς σεισμούς και ανακατατάξεις στην παγκόσμια έρευνα. Ακόμα κι αν οι περικοπές ανακληθούν σε μια τετραετία, είναι αμφίβολο αν η αμερικανική βασική έρευνα θα μπορέσει να συνέλθει από το σοκ.
Η επίσημη δικαιολογία κυβερνητικών πηγών είναι ότι "οι περικοπές θα οδηγήσουν το NSF σε καλύτερες αποφάσεις και θα κατευθύνουν την χρηματοδότηση σε πραγματική έρευνα που οφελεί ολόκληρη τη χώρα αντί για την παραγωγή προπαγάνδας της woke αντζέντας". Δεν είναι ξεκάθαρο αν η κυβέρνηση Trump έχει αποφασίσει την απόσυρση της χώρας από την ηγεμονική της θέση στην επιστήμη ή αν απλώς δεν συνειδητοποιεί την βαρύτητα των μέτρων που παίρνει.
Φυσικά δεν πλήττονται με τον ίδιο τρόπο όλοι οι κλάδοι. Οι επιστήμες που δεν αρέσουν στο σύστημα Trump, όπως οι κλάδοι που σχετίζονται με την κλιματική αλλαγή, η κοινωνιολογία και οι επιστήμες φύλου, θα υποστούν τεράστιο πλήγμα. Οι περιβαλλοντολόγοι έχουν ξεκινήσει αγώνα δρόμου για να προστατέψουν τις ομοσπονδιακές βάσεις δεδομένων από την επερχόμενη λαίλαπα, αγώνας που επεκτείνεται και στις ιατρικές και νομικές επιστήμες την ώρα που ολόκληροι ιστότοποι με βασικές δημόσιες πληροφορίες, όπως το γραφείο δημογραφικών στοιχείων και ολόκληρο το USaid έχουν ήδη κατέβει.
“Δεν έχουμε ξαναδεί κάτι τέτοιο,” λέει ο David Kaye, καθηγητής νομικής στο πανεπιστήμιο της Irvine στην Καλιφόρνια. “Δεν νομίζω ότι κάποιος από μας ξέρει ακριβώς τί γίνεται. Το μόνο που μπορούμε να δούμε είναι κυβερνητικούς ιστοτόπους να πέφτουν, βάσεις δεδομένων ουσιώδους δημόσιου συμφέροντος να εξαφανίζονται.”
Ορισμένα από τα κέντρα ελέγχου, πρόληψης και αντιμετώπισης ασθενειών κατέβασαν επίσης βάσεις δεδομένων, και σαν αποτέλεσμα η διεθνής κοινότητα επιχειρεί να αντιγράψει όσο πιο γρήγορα γίνεται τις υπάρχουσες βάσεις σε servers εκτός ομοσπονδιακού δικτύου. Αλλά φυσικά η ροή των δεδομένων που περνάει καθημερινά από τον κρατικό μηχανισμό είναι αδύνατον να επανακτηθεί.
Στο μεταξύ ο Trump αποσύρει τη χώρα από τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας (!) του οποίου υπήρξε μέχρι σήμερα ο μεγαλύτερος χρηματοδότης. Ο ΠΟΥ απαντά ότι ο ρόλος του στον έλεγχο και την αποτροπή πανδημιών γίνεται πολύ δυσκολότερος, ενώ μια σειρά από αμερικανικά ιδρύματα θα πάψουν να συνεργάζονται με τον ΠΟΥ με ολέθριες συνέπειες για την σχετική έρευνα. Το μεγαλύτερο μέρος των 1.3 δις δολαρίων που επενδύουν οι ΗΠΑ στον ΠΟΥ πηγαίνει σε προγράμματα κατά της πολιομυελίτιδας και του HIV σε χώρες κυρίως της Αφρικής, προγράμματα που θα παγώσουν με ότι απώλειες σε ανθρώπινες ζωές αυτό συνεπάγεται.
Οι κλάδοι των επιστημών που φαίνονται να ευνοούνται σχετικά, ή τουλάχιστον να γλιτώνουν τις δραματικές περικοπές, είναι φυσικά η Τεχνητή Νοημοσύνη και οι κβαντικοί υπολογιστές, και πιθανότατα οι επιστήμες διαστήματος οι οποίες όμως επιδιώκεται να ιδιωτικοποιηθούν περεταίρω. Το πώς θα επηρεαστεί η ανάπτυξη της τεχνολογίας στον ιδιωτικό τομέα είναι ένα άλλο μεγάλο ερωτηματικό, αλλά οι πρώτες ενδείξεις δείχνουν ότι ξεκινάει μια περίοδος άγριας απορρύθμισης ειδικά στην Τεχνητή Νοημοσύνη, κάτι που φαίνεται από τις δαπάνες π.χ. της OpenAi για δημόσιες σχέσεις στο Καπιτώλιο που ανέβηκαν από 260 χιλιάδες σε 1.8 εκατομμύρια δολάρια μέσα σε ένα χρόνο.
Διαβάστε περισσότερα:
Επιστήμη και Πολιτική: εμείς και η Κίνα
Οι ΗΠΑ έχουν εδώ και καιρό προβεί σε περιορισμούς ή και διώξεις Κινέζων φοιτητών και επιστημόνων με το πρόσχημα της πιθανής κατασκοπείας, πολιτική που επεκτείνεται στον ακαδημαϊκό χώρο της δυτικής Ευρώπης (ο οποίος μποϋκοτάρει χωρίς ενδοιασμούς τους Ρώσους επιστήμονες αλλά αρνείται ακόμα και να συζητήσει το αντίστοιχο για τους Ισραηλινούς). Σε μερικές περιπτώσεις οι Κινέζοι ακαδημαϊκοί κερδίζουν πίσω την αξιοπρέπειά τους και αντεπιτίθενται, όπως ο Feng Franklin Tao που έκανε και μήνυση στο πανεπιστήμιο του Κάνσας αφού είχε προηγουμένως, και αδίκως, οδηγηθεί στη σύλληψη κάτω από το πλαίσιο του "China Initiative".
Οι διώξεις είναι μερικές φορές αδέξιες αλλά οι περιορισμοί στην εισαγωγή των φοιτητών είναι πολύ αποτελεσματικοί. Στο μεταξύ το γελοίο της κατηγορίας περί κατασκοπείας ενισχύεται και από την περίπτωση του Κινέζικου αερόστατου που πιάστηκε να κατασκοπεύει (;) εντός αμερικανικού εδάφους και βρέθηκε γεμάτο από αμερικανικής παραγωγής όργανα! Οι εταιρείες παραγωγής δηλώνουν πως είναι αδύνατον να ξέρουν σε ποιόν καταλήγουν τα όργανα που πουλάνε...
Διαβάστε ακόμα
Μαζική έξοδος της επιστημονικής κοινότητας από το Χ στο BlueSky, Nature
Η Ευρώπη επαναπροσανατολίζει τη βασική έρευνα σε στρατιωτικούς σκοπούς, Nature
Τα καλά νέα του 2024
Με στοιχεία της Παγκόσμιας Τράπεζας, το γράφημα του Beautiful News, δείχνει την σχεδόν εκμηδένιση της απόλυτης φτώχειας στην περιοχή της Ανατολικής Ασίας και του Ειρηνικού, από το '81 μέχρι σήμερα, που κυρίως οφείλεται στην ανάδυση του αγροτικού πληθυσμού της Κίνας από την εξαθλίωση (και λιγότερο στις προσπάθειες της ίδιας της Παγκόσμιας Τράπεζας). Η απόλυτη φτώχεια ορίζεται σαν η κατάσταση στην οποία δεν μπορεί κανείς να καλύψει βασικές ανάγκες τροφής, στέγης και διαβίωσης.
Στα καλά νέα του 2024 συγκαταλέγονται μεταξύ άλλων ο 5ος άνθρωπος που θεραπεύτηκε πλήρως από τον ιό του HIV (και το αντίστοιχο εμβόλιο που δείχνει να έχει εξαιρετικά υψηλά ποσοστά προστασίας), ο μηδενισμός των γυναικών με καρκίνο της μήτρας στον πληθυσμό που εμβολιάστηκε κατά του HPV, αλλά και το ότι 7 χώρες στον κόσμο παράγουν σχεδόν το 100% της ενέργειάς τους με ανανεώσιμους τρόπους, μεταξύ των οποίων και η γειτονική Αλβανία. Η Ελλάδα, σύμφωνα με την ίδια πηγή, παράγει το 48.4% της ενέργειάς της με ήπιες μορφές, κατά κύριο λόγο αιολική και ηλιακή ενέργεια, και σε μικρότερο βαθμό από υδροηλεκτρικά εργοστάσια.
Τεχνητή Νοημοσύνη
Ο Ιανουάριος ήταν ένας μήνας γεμάτος συγκινήσεις για τους λάτρες της Τεχνητής Νοημοσύνης. H OpenAI δημοσίευσε το μοντέλο O3 που (υποτίθεται ότι) μπορεί να επιτελέσει πιο πολύπλοκους συνειρμούς από το Chat-GPT, και το οποίο δείχνει να τα πηγαίνει πολύ καλά σε μια πλειάδα από τεστ μαθηματικών. Το πώς ακριβώς λειτουργεί και το αν όντως έχει δυνατότητα πρωτότυπης σκέψης είναι υπό συζήτηση. Η Nvidia, που τον Οκτώβριο έριξε στην αγορά το δικό της Μεγάλο Γλωσσικό Μοντέλο, είδε τις μετοχές της να κατακρυμνήζονται (σχετικά) όταν το κινέζικο DeepSeek έδειξε πώς αντίστοιχου επιπέδου δυνατότητες μπορούν να επιτευχθούν με πολύ μικρότερο κόστος εκπαίδευσης.
Ο Δημήτρης Παπαηλιόπουλος, του εργαστηρίου Microsoft AI Frontiers, δήλωσε στο MIT review ότι
"αυτό που με εντυπωσίασε περισσότερο με το R1 είναι η σχεδιαστική του απλότητα. Το DeepSeek στοχεύει στην ακρίβεια των απαντήσεων, αντί να επιδιώκει ορθότητα σε κάθε λογικό βήμα, μειώνοντας έτσι σημαντικά τον υπολογιστικό χρόνο αλλά διατηρώντας υψηλό ποσοστό αποτελεσματικότητας."
Ο πανικός που προκάλεσε το DeepSeek στην αγορά δείχνει την ευθραυστότητα του οικοσυστήματος γύρω από την Τεχνητή Νοημοσύνη, που τρέχει με ιλιγγιώδεις ρυθμούς φούσκας, ιδιαιτέρως στις ΗΠΑ, όπου μέχρι πριν έναν μόλις μήνα οι ειδικοί θεωρούσαν ότι
Οι εταιρείες μας έχουν το καλύτερο ανθρώπινο κεφάλαιο, την μεγαλύτερη υπολογιστική δύναμη και τα περισσότερα δεδομένα από οποιονδήποτε στον κόσμο. Οι ΗΠΑ έχουν επιβάλει περιορισμούς στις εξαγωγές προς την Κίνα και άλλα έθνη για να διασφαλίσουν ότι δεν έχουν πρόσβαση σε υψηλή υπολογιστική δύναμη. Η ηγεσία στον τομέα είναι δικιά μας και μόνο εμείς μπορούμε να την χάσουμε.
Παρόλα αυτά οι εφαρμογές ΤΝ αναμένεται να καλπάσουν και το 2025, με έμφαση στους "agents" Τεχνητής Νοημοσύνης, δηλαδή σε μοντέλα που μπορούν να κάνουν συγκεκριμένα πράγματα για τον χρήστη, όπως να παράγουν μικρά κομμάτια λογισμικού, ή να οργανώνουν προσωπική γραμματειακή υποστήριξη. Ειδικά τα μοντέλα παραγωγής κώδικα αναμένεται να κυριαρχήσουν στις καινοτομίες της χρονιάς, με την Google να ισχυρίζεται ότι περισσότερο από το 1/4 του καινούριου κώδικα γράφεται με τη βοήθεια ΤΝ.
Η ανάγκη για τεράστιες ποσότητες ενέργειας για την εκπαίδευση μοντέλων ΤΝ προτείνεται να ικανοποιηθεί με τη βοήθεια πυρηνικών εργοστασίων, ιδέα που αρέσει ιδιαίτερα και στον πρόεδρο Trump. Από την άλλη πλευρά οι ειδικοί στην πυρηνική τεχνολογία προειδοποιούν ότι η επιβολή δασμών από τον πρόεδρο πιθανόν να επηρεάσουν αρνητικά τον τομέα, αφού θα ακριβύνουν τα κατασκευαστικά υλικά όπως το ατσάλι.
Κλιματικά
Όσο ο Trump βγάζει τις ΗΠΑ από την συμφωνία του Παρισιού για την κλιματική αλλαγή, το παγκόσμιο κλίμα χειροτερεύει με τους αναμενόμενους ρυθμούς: ο Ιανουάριος που μόλις τελείωσε ήταν ο θερμότερος Ιανουάριος της ιστορίας (παρά την αρχή του La Nina) ενώ το 2024 ήταν η πρώτη χρονιά της οποίας η μέση παγκόσμια θερμοκρασία ξεπέρασε τους 1.5 βαθμούς πάνω από τα προβιομηχανικά επίπεδα.
Για όσους ακόμα θεωρούν ότι η άνοδος αυτή είναι μικρή, να σημειώσουμε ξανά ότι πρόκειται για μέση, παγκόσμια θερμοκρασία, και ότι η διαφορά ανάμεσα π.χ σε 1.5 και 2 βαθμούς υπερθέρμανση είναι χαώδης, όπως φαίνεται συνοπτικά εδώ ή στο γράφημα παρακάτω.
Στο μεταξύ η Climate Justice Alliance, ένας συνασπισμός από grassroot κινήματα και ομάδες για την Κλιματική αλλαγή, κινδυνεύει να χάσει τη χρηματοδότησή της επειδή, επιπλέον του ότι επιμένει να ασχολείται με το Κλίμα, υποστήριξε την κατάπαυση του πυρός στη Γάζα τη λάθος στιγμή.
Στα καλά νέα της περιόδου η σημαντική μείωση του ρυθμού καταστροφής και αποψίλωσης του Αμαζονίου το 2024, που ακολούθησε αυτήν του 2023, μείωση που έχει υψηλό βαθμό συσχέτισης με την ανάληψη της διακυβέρνησης από τον Λούλα αντί για τον Μπολσονάρου.
Διαβάστε περισσότερα:
Ο Adam Tooze, με αφορμή την κριτική του βιβλίου του Jean-Baptiste Fressoz, που τιτλοφορείται More, More and More, εξηγεί ότι η στροφή στον τρόπο παραγωγής ενέργειας που καλούμαστε να κάνουμε, από τους υδρογονάνθρακες και το κάρβουνο στις ήπιες μορφές, είναι με διαφορά χρίς προηγούμενο στην Ιστορία, τόσο στην έκταση όσο και στο χρονικό διάστημα που πρέπει να επιτευχθεί. Και ισχυρίζεται ότι είναι σημαντικό να καταλάβουμε όλοι το σημείο αυτό. London Review of Books
